Vàng da ở trẻ sơ sinh là vấn đề phổ biến và tình trạng này thường biến mất sau vài ngày. Tùy vào nguyên nhân vàng da, bác sĩ sẽ có cách điều trị khác nhau.
Bệnh vàng da sinh lý thường gặp ở trẻ sơ sinh. Trẻ sơ sinh bị vàng da ở vùng da trên người và cả củng mạc (lòng trắng). Tuy nhiên, hiện tượng này thường biến mất sau 1 – 2 tuần sau sinh nhưng có trường hợp kéo dài hơn do các bệnh lý nguy hiểm về gan. Dù vậy, tốt hơn hết bạn nên đưa bé đến gặp bác sĩ để tìm hiểu nguyên nhân.
Nguyên nhân vàng da ở trẻ sơ sinh là gì?
Máu của con người chứa bilirubin. Da của trẻ sơ sinh trông có màu vàng là do nồng độ sắc tố bilirubin trong máu cao. Bilirubin là một trong những sản phẩm phụ được tạo ra khi các tế bào hồng cầu vỡ ra. Thông thường, gan sẽ loại bỏ bilirubin khỏi máu, sau đó sẽ thải nó ra ngoài thông qua việc đi vệ sinh (phân của chúng ta có màu vàng là do vi khuẩn oxy hóa bilirubin).
Tình trạng này được gọi là vàng da sinh lý ở trẻ sơ sinh, thường xuất hiện vào ngày thứ 2 hoặc thứ 3 sau khi sinh và tự biến mất trong vòng 2 tuần. Ở những bé sinh non tháng, nó có thể xuất hiện ở ngày thứ 5 đến ngày thứ 7 và có thể phải mất đến 2 tháng mới mất đi.
Màu vàng đầu tiên sẽ xuất hiện trên mặt em bé, sau đó di chuyển xuống cổ và ngực. Trong trường hợp nặng, nó sẽ tiếp tục lan xuống cho đến ngón chân, ngón tay.
Vàng da ở trẻ sơ sinh có nguy hiểm không?
Trong phần lớn các trường hợp, vàng da ở trẻ sơ sinh không phải là tình trạng mà bố mẹ cần phải lo lắng. Tuy nhiên, nếu nồng độ bilirubin của con quá cao, bệnh vàng da có thể gây tổn thương vĩnh viễn cho hệ thần kinh bé. Hội chứng này gọi là kernicterus¹, có thể làm cho bé điếc, chậm phát triển hoặc bại liệt. Tuy nhiên, phần trăm trẻ sơ sinh mắc phải hội chứng kernicterus là không cao.
Nguy cơ gây vàng da ở trẻ sơ sinh là gì?
Trẻ sơ sinh có nhiều khả năng bị vàng da hơn nếu:
- Có anh chị em ruột bị vàng da
- Có vết thâm tím khi sinh (các tế bào hồng cầu, một phần của vết thâm tím bị phá vỡ và sản sinh ra bilirubin như một sản phẩm phụ)
- Sinh non (gan bé không thể chuyển hóa tốt được bilirubin)
- Có nguồn gốc là người Đông Á
- Có tình trạng rối loạn di truyền nhất định (hội chứng Gilbert, các khuyết tật của màng tế bào hồng cầu bẩm sinh, rối loạn chuyển hóa di truyền galactose huyết)
- Có bệnh như xơ nang hay bị nhược giáp.
Vàng da ở trẻ sơ sinh trong 24 giờ đầu cũng có thể xảy ra do các tình trạng nghiêm trọng như bệnh lý ở gan, túi mật, rối loạn đường ruột, nhiễm trùng, chấn thương lúc sinh quá mức hoặc sinh non 28 tuần. Bất tương hợp nhóm máu Rh và nhóm máu ABO cũng có thể gây ra tình trạng vàng da ngay từ ngày đầu tiên.
Vàng da ở trẻ sơ sinh có thể xảy ra khi mẹ cho con bú không?
Việc nuôi con bằng sữa mẹ không gây ra tình trạng vàng da, nhưng vàng da có nhiều khả năng xảy ra ở trẻ sơ sinh bú sữa mẹ. Lượng dịch không đủ trong cơ thể làm nồng độ bilirubin trong máu tăng lên. Vì vậy, nếu mẹ chưa có nhiều sữa đủ cho con bú, nhiều khả năng bé sẽ bị vàng da. Trẻ bú sữa công thức cũng bị vàng da nếu không được cung cấp đủ sữa.
Nếu bạn nghĩ con không có đủ sữa mẹ, hãy trao đổi vấn đề này với bác sĩ. Một khi bạn cải thiện tư thế cho bú tốt hơn, bổ sung sữa mẹ hoặc sữa công thức cho con nhiều hơn thì con sẽ nhận được đủ lượng sữa mẹ và tình trạng vàng da cũng sẽ biến mất. Bạn nên cho con bú ít nhất từ 8 – 12 lần một ngày trong vài ngày đầu tiên.
Một số bé gặp phải tình trạng “vàng da do sữa mẹ” vào thời điểm từ 7 đến 11 ngày tuổi. Con vẫn có thể bú tốt và tăng cân bình thường, nhưng một chất gì đó trong sữa mẹ ảnh hưởng khả năng của gan bé trong việc chuyển hóa bilirubin. Điều này thường xảy ra cùng với tình trạng vàng da sinh lý và nó có thể tiếp tục trong vài tuần hoặc thậm chí vài tháng sau đó.
Vàng da do sữa mẹ rất phổ biến ở những bé bú mẹ hoàn toàn, nhưng tình trạng này không nguy hiểm. Nếu nồng độ bilirubin của bé quá cao, bạn nên ngừng cho con bú trong 1 hoặc 2 ngày để tình trạng giảm xuống. Bạn có thể sử dụng máy hút sữa để duy trì lượng sữa trong thời gian này và một khi mức bilirubin giảm xuống thì có thể bắt đầu cho con bú lại.
Xét nghiệm, chẩn đoán vàng da ở trẻ sơ sinh như thế nào?
Sau khi trẻ chào đời, ác sĩ sẽ kiểm tra trẻ sơ sinh có bị vàng da hay không bằng cách nhìn vào mắt bé từ 3 đến 5 ngày sau khi sinh, khi nồng độ bilirubin trở nên cao nhất.
Nếu có bất kỳ lo ngại về việc trẻ sơ sinh bị vàng da, bác sĩ có thể làm xét nghiệm da hoặc xét nghiệm máu để kiểm tra nồng độ bilirubin. Việc kiểm tra chắc chắn sẽ được thực hiện nếu em bé có biểu hiện vàng da trong 24 giờ đầu tiên vì tình trạng vàng da xuất hiện lúc đó có nhiều khả năng cho thấy có vấn đề nghiêm trọng.
Một số xét nghiệm có thể như:
- Xét nghiệm viêm gan siêu vi
- Xét nghiệm chức năng gan
- Xét nghiệm công thức máu toàn bộ
- Chụp CT bụng
- Siêu âm bụng
- Nội soi chụp mật tụy ngược dòng
- Chụp mật qua da xuyên gan
- Sinh thiết gan
- Kiểm tra nồng độ cholesterol trong máu
- Xét nghiệm thời gian Prothrombin.
Tuy nhiên, nếu rời bệnh viện ngay sau khi sinh, tình trạng vàng da ở trẻ sơ sinh có thể xuất hiện khi ở nhà, lúc đó chỉ có bạn mới là người đầu tiên biết bé có bị vàng da hay không.
Vì thế, bạn hãy nắm vững cách kiểm tra xem bé có bị vàng da hay không bằng những cách sau:
- Mang bé vào phòng có nhiều ánh sáng tự nhiên hoặc dưới ánh đèn huỳnh quang
- Nếu con có làn da trắng, hãy nhẹ nhàng ấn ngón tay lên trán, mũi hoặc ngực và tìm kiếm màu vàng trên da sau khi thả ngón tay ra
- Nếu con có làn da tối, hãy tìm màu vàng trên nướu hoặc tròng trắng của mắt.
Khi nào bạn nên đưa trẻ đến bác sĩ khám?
Bạn nên đưa bé đi bác sĩ nếu da của bé, đặc biệt là ở phần lòng trắng của mắt, bụng hoặc cánh tay hay chân của bé có màu vàng. Bố mẹ cũng nên gọi bác sĩ nếu con có đấu hiệu khó tỉnh dậy, quấy khóc, không muốn ăn hoặc thậm chí tình trạng vàng da nhẹ nhưng kéo dài trong hơn 3 tuần.
Cách trị vàng da ở trẻ sơ sinh
Hầu hết các bé sẽ tự khỏi bệnh nhưng khi cần điều trị, liệu pháp quang trị liệu chính là phương pháp đơn giản, an toàn và hiệu quả nhất cho tới thời điểm này. Bạn cho bé nằm trong nôi, không quấn khăn, che mắt bé lại và chiếu ánh sáng xanh da trời “bili lights”. Ánh sáng cực tím sẽ chuyển hóa dạng bilirubin không kết hợp thấm vào mô não và da chuyển sang dạng bilirubin kết hợp để vận chuyển dễ dàng trong máu và thải ra nước tiểu.
Liệu pháp quang trị liệu thường sẽ hiệu quả, nhưng nếu tình trạng vàng da trở nên nghiêm trọng hoặc nồng độ bilirubin của bé tiếp tục tăng bất kể dù đã được chiếu đèn tích cực, bé cần được đưa vào bộ phận chăm sóc đặc biệt để thay máu. Việc thay máu này sẽ thay thế một lượng máu của em bé có nồng độ bilirubin cao với máu được hiến có nồng độ bilirubin bình thường.
Một điều khác mà bạn có thể tự mình làm để giúp làm giảm tình trạng vàng da là đảm bảo rằng con nhận đủ lượng sữa mẹ hoặc sữa công thức để đi phân thường xuyên hơn, giúp thải bilirubin ra ngoài nhanh hơn. Nếu bạn có bất kỳ lo lắng về tình trạng trẻ sơ sinh bị vàng da, hãy trao đổi với bác sĩ để đảm bảo rằng bạn đang thực hiện các bước đi đúng để giúp con hồng hào trở lại.
Dr.JohnD ST
